Depremden Zarar Gören Vatandaşların
Sahip Olduğu Haklar Hakkında Hukuki Bilgilendirme Metni
Yapılan bu çalışma doğrultusunda 06.02.2023 tarihinde Kahramanmaraş ili Pazarcık ilçesinde meydana gelen ve on ili de etkileyen deprem sonrası vatandaşlarımıza profesyonel hukuki hizmet verilmesi amaçlanmaktadır. Depremden etkilenen vatandaşların ceza hukuku, özel hukuk ve idare hukuku yönünde başvurabilecekleri yollara ilişkin alacakları hukuki hizmetler öncesi bilgi sahibi olunması için hazırlanmıştır;
Hukuk Davaları Yönünden Yapılması Gerekenler
Maddi ve manevi tazminat davaları:
Bina, dükkân gibi taşınmaz veya otomobil, kamyon, mobilya, mefruşat vb. gibi taşınır mallarda oluşan maddi zararlardan dolayı özel kişilere karşı açılabilecek maddi manevi tazminat davaları mevcuttur.
Depremde ölüm, yaralanma gerçekleşmesi hâlinde ölenin mirasçıları ile belirli yakınları ve yaralanan kişiler, taşınır veya taşınmaz malları zarar gören kişiler, aşağıda açıklanan durumlarda, maddi ve manevi tazminat isteme hakkına sahiptir.
Meydana gelen deprem sebebiyle yapıda;
YIKILMA,YARILMA,DÜŞME,KOLON HASARLARI(BURKULMA,BOMBE YAPMA,YIĞILMA) vs. gibi durumlar meydana gelmiş ve bu durum yapının kötü yapılmış veya gereği gibi bakılmamış olmasından kaynaklanmış ise tazminat davası açılabilecektir.
Yapının Kötü Yapılmış Olması Ne Anlama Gelmektedir?
- İmar kurallarına aykırılık(Belirlenen kat sayısından fazla kat çıkma-uygun olmayan arsa üzerine bina yapımı vs.)
- Bilimsel, fenni ve teknik kurallara aykırılık(Yanlış temel uygulaması, niteliksiz harç malzemesi ve demir kullanılması, temelde kazık uygulaması yapılması gereken yerlerde bunun yapılmamış olması vs.)
NOT: Binada oturan veya işyeri sahibi kişiler, yapının taşıyıcı kısımlarına zarar verdiği takdirde (duvarları yıkmak, kolonları kesmek gibi) bu davranış “müterafik (birlikte) kusur” sayılır.
Kiracıyım Depremde Zarar Gördüm Ne Gibi Haklarım Var?
Zarar gören, kiracıysa kira sözleşmesine dayanarak kiraya veren kişiye karşı tazminat davası açabilir. Eğer yapı yıkılmamış ve onarılabilir durumdaysa kiraya verenden ücretsiz olarak ayıbın giderilmesini isteyebilir. Ancak kiraya verenin bir kusuru bulunmuyorsa tazminat ödemekten kurtulabilir ancak onarma yükümlülüğünden kurtulamaz.
NOT:Kira sözleşmeleri yazılı yapılmak zorunda değildir.
Kendime Ait Konutum Veya İşyerim Zarar Gördü Ne Gibi Haklarım Var?
Zarar gören, konut veya işyerinin sahibiyse satış sözleşmesine dayanarak satın aldığı kişiye karşı ya da eser sözleşmesine dayanarak yükleniciye (müteahhit) karşı tazminat davası açabilir. Eğer yapı yıkılmamış ve onarılabilir durumdaysa satıcıdan veya yükleniciden ücretsiz olarak ayıbın giderilmesini ya da ayıp oranında bedelin indirilmesini isteyebilir. Yapı yıkılmış veya ağır hasarlı hale gelmişse satış sözleşmesinde veya eser sözleşmesinde yapının sahibinin sözleşmeden dönme hakkı da saklıdır. Satıcı doğrudan zararları gidermekten ve onarma yükümlülüğünden kusuru olmasa bile kurtulamaz, ancak dolaylı zararları gidermekten kusuru olmadığını kanıtlayarak kurtulabilir.
Kendime Ait Konu Veya İşyerinin Yapım Aşamasında Görev Alan Kişilere Karşı Tazminat Davası Açabilir Miyim?
Yapının inşa edilmesinde görev alan kişiler ile ilgili kanun gereğince gereğince yapı denetim kuruluşları, denetçi mimar ve mühendisler, proje müellifleri, laboratuvar görevlileri ve yapı yüklenicisine(müteahhidine) karşı tazminat davası açabilir. Yapının ruhsat ve eklerine, fen, sanat ve sağlık kurallarına aykırı, eksik, hatalı ve kusurlu yapılması bu yasaya göre sorumluluk sebebidir.
Zorunlu Deprem Sigortası(Dask) Yaptırmıştım Ödemeyi Nasıl Alabilirim?
Zorunlu deprem sigortası (DASK) bulunan yapılar için Doğal Afet Sigortaları Kurumu, depremden dolayı meydana gelen maddi hasarlar için 25.11.2022’den itibaren 640.000 TL üst sınırına kadar olmak üzere ev sahibi olan sigortalıya sigorta tazminatı öder. Afet Sigortaları Kanunu madde 13’e göre “Zorunlu deprem sigortası bulunan ve deprem nedeniyle hasar gören binalara ilişkin tazminat, gerekli bilgi ve belgeler ile hasar tespitinin tamamlanmasını müteakip en geç otuz gün içinde ödenir”. Zarar görenler bu kapsamda olmak üzere Alo Dask 125, e-Devlet veya SMS üzerinden başvuruda bulunabilir.
İsteğe Bağlı Konut Sigortası Yaptırmıştım Zarar İçin Ödemeyi Nasıl Alabilirim?
İsteğe bağlı deprem sigortası bulunan yapılar için sigortalıya sigorta şirketi tarafından sigorta poliçesindeki üst sınıra bağlı olarak meydana gelen maddi hasar için sigorta tazminatı ödenir. Poliçenizdeki üst sınır yaptırmış olduğunuz sigortanın kapsamıyla bağlantılıdır.
Depremde Hasar Gören Konuta Herhangi Bir Sözleşme İlişkisi Olmadan Sahip Olmuştum. Bu Durumda Da Tazminat Alabilir Miyim?
Zarar gören ile arasında sözleşme ilişkisi olsun olmasın zarar görenler, yüklenici, denetçi mimar ve mühendisler gibi kusurlu kişilere ve kusuru olsun olmasın yapı eseri sahibine karşı Türk Borçlar Kanunu’nun haksız fiil hükümlerine göre tazminat davası açabilir.
- Yüklenici, denetçi mimar ve mühendisler gibi yapının kötü yapılmasında her tür kusuru, ihmali bulunan kişiler, yapıda otursun oturmasın o yapı sebebiyle zarar gören herkese karşı sorumlu olur, bu kişilere karşı tazminat davası açılabilir. Yüklenicinin, binayı projelendiren mimarın, denetleyen mühendisin bilimsel ve teknik esaslara uygun şekilde davranmamaları, kalitesiz malzeme ve işçilik kullanmaları hâlinde kusurlu davrandığı kabul edilir.
- Yapı eseri sahibi Türk Borçlar Kanunu madde 69 gereğince yapı eserinin yapımındaki bozukluk veya bakımındaki eksiklik sebebiyle doğan zarardan yapıda otursun oturmasın o yapı sebebiyle zarar gören herkese karşı, kötü yapım veya bakımdan ötürü kusuru bulunmasa dahi sorumlu olur, bu kişiye karşı tazminat davası açılabilir.
- Zarar gören kişiler, yerel yönetimlere veya valiliklere ve Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği (eski adıyla Bayındırlık ve İskân) Bakanlığına tazminat davası açabilir. İmar Kanunu’na göre yapıya kat, inşaat ve oturma izni veren ya da imara ve iskana açılmaması gereken alanı imara açan yerel yönetimler ile imar planlarını onaylayan ve ruhsat veren Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı sorumludur.
- Türk Borçlar Kanunu’na göre farklı hukuki sebeplerle zarardan sorumlu olan kişiler zarar görenlere karşı müteselsil olarak sorumlu olur, bu nedenle tazminat davası açma hakkına sahip kişiler aynı davada hepsine birden veya istediği birine veya birkaçına karşı dava açabilir.
Deprem Nedeniyle Aracımda Veya Konutumda Kısmen/Tamamen Hasar Meydana Geldi Değer Kaybı Veya Onarım Talep Edebilir Miyim?
Taşınır veya taşınmaz malların kısmen veya tamamen hasara uğraması hâlinde, mal sahipleri malda meydana gelen değer kaybı, onarım giderleri, onarım süresince malın kullanılamaması sebebiyle yapılan masraflar gibi maddi zararların giderilmesini isteyebilir.
Tazminat İsteyebilecek Kişiler
Ölüm gerçekleşmişse;
- Ölenin yasal mirasçıları
- Ölenin maddi desteğinden yoksun kalan kişiler(eşi,çocuğu,annesi,babası)
- Ölen kişinin yakınları
Beden bütünlüğü bozulmuşsa (Yaralanma, hastalık, engellilik gibi);
- Yaralanan kişi
- Yaralananın yakınları(eşi,çocuğu,annesi,babası)
Taşınır veya taşınmaz malların kısmen veya tamamen hasara uğraması halinde;
- Mal sahipleri
Talep Edilebilecek Zararlar Nelerdir;
- Cenaze giderleri
- Tedavi giderleri
- İş göremediği sürece meydana gelen kazanç kayıpları(Ölüm hemen gerçekleşmemişse)
- Destekten yoksun kalma tazminatı
- Manevi tazminat(Yaralanma halinde zarar görenin kendisi ve yakınları; Ölüm halinde ise yakınları)
- Dürüstlük çerçevesinde kalan bakım giderleri
- Geçici İş göremezlik halinde oluşan maddi zarar konulu tazminat (Yoksun kalınan kazanç)(Yaralanma hali)
- Çalışma gücünde kalıcı bir eksilme var ise, fiilen çalışmıyor olsa bile, sürekli iş göremezlik zararının giderilmesini isteyebilir ve ayrıca manevi tazminat isteyebilir. (Ağır yaralanma hâlinde yaralananın yakınları sadece manevi tazminat isteyebilir.)
- Araç değer kaybı veya onarım talebi
Özel Hukuk Davaları Yönünden Önemli Süreler(Zamanaşımı-Hak Düşürücü Süre) Nelerdir?
Zamanaşımı kanunda belirlenen sürelerin geçmesiyle borçluya alacak talebini reddetme hakkı tanıyan bir kavramdır. Zamanaşımına uğramış bir borç yapılmış olan ifa geçerli bir ifa olacaktır.
Kanunda belirtilen sürede, söz konusu hak kullanılmaksızın geçirildiği takdirde hakkın özü son buluyorsa hak düşürücü süreden söz edilmektedir. Burada sürenin dolması ile birlikte sadece hakkın dava edilebilirliği değil hakkın kendisi de yok olmaktadır.
Zamanaşımının ,hak düşürücü süre ile farkı nedir?
Hak düşürücü sürede kanunda belirlenen sürede belirli iş veya işlemin yapılmaması halinde hak kendiliğinden ortadan kalkar. Zamanaşımında ise süre dolmuş olsa dahi defi ileri sürülmediği takdirde edimlerin ifa edilmesi gerekmektedir.
- Yapıda meydana gelen zarar satıcının veya yüklenicinin ağır kusurundan (kast veya ağır ihmal) kaynaklanıyorsa yirmi (20) yıldır, ağır kusur yoksa taşınmaz yapılar için beş (5) yıl, taşınırlar için iki (2) yıldır.
- Dava sigorta sözleşmesine dayanıyorsa sigorta tazminatı alacağının muaccel olmasından itibaren iki yıl, herhâlde rizikonun gerçekleşmesinden itibaren altı (6) yıldır.
- Yapı Denetimi Hakkında Kanun’a dayanarak yapı yüklenicisine, yapı denetim firmasına, eser sahibi mimara, denetçi mimar veya mühendise, laboratuvar görevlilerine karşı açılan dava için yapının taşıyıcı sistemi için on beş (15) yıl, taşıyıcı olmayan diğer kısımları için iki (2)yıl olup bu süre yapı kullanma izninin alınmasından itibaren işler.
- Dava haksız fiile ilişkin Türk Borçlar Kanunu hükümlerine dayanıyorsa zararın ve sorumlunun öğrenilmesinden itibaren iki (2) yıl, her durumda “fiilin işlendiği tarihten başlayarak” on (10) yıldır. Zarar yapının kötü yapıldığı tarihte değil depremle birlikte doğduğu için amaca uygun yorumla on (10) yıllık sürenin deprem tarihinde işlemeye başlayacağı kabul edilir.
- Ayrıca tazminat ceza kanunlarının daha uzun bir zamanaşımı öngördüğü cezayı gerektiren bir fiilden doğmuşsa, bu zamanaşımı uygulanır. Dolayısıyla haksız fiile dayanan tazminat davasının tâbi olduğu zamanaşımı süresi, olası kastla öldürme hâlinde yirmi (20) yıl, bilinçli taksirle öldürme hâlinde on beş (15) yıldan az olmaz.
Vatandaşlarımızın yaralarını sarmak noktasında faydalı olması dileğiyle…
Bu metnin hazırlanmasında TBB resmi internet sitesinde yer alan “DEPREMZEDELER İÇİN HUKUK REHBERİ” isimli çalışmadan yararlanılmıştır.
Av.Hasan Ertuğrul BİNGÖL
